واچار یا واجار گیلکی مئن بازار مانی دنه. ای واچار یکته  گیلکی دیباره واجون ایسه به معنی بازار، ینی در اصل گیلکی مئن بازار بنه واچار ولی امه گیلکون لفظ فارسیه به کار بنیم نه لفظ اصیل گیلکیه.

ای کلمه مشتق بنه از دو لفظ وا + جار 

بیجار (بی=برنج + جار=زار، مکان) = شالیزار ، کالنجار (کال=کار، جنگ و دعوا + جار) = کارزار، لیجار (لیli= نی+جار=زار) = نیزار : موسون

واجار هم از دو بخش وا(شاید 1- اثاث مانی بدی؟!؟ یا 2- واستن 3- وا:شاید کالا 4- وا(باز):مکان باز)+ جار ببی. کی چارمی دورست تر مونه ، چره کی گیلون واجارون همته سر واز وُ وازه جیگه مئن ایسه وُ شانه گوتن کی بازار فارسی واجه هی معنی دنه و اینه اینه شکل درست ایتو بو باززار = باز ( وا) = زار (جار).

واجارگا کی هنوز گیلکی مئن به کار شنه وُ یک یا چنته جی گیلون نقاط نوم جیگه جی ایسه بازار جیگه (مکان برگزاری بازار) مانی دنه.

سربس:لغت دهخدا مئن ، بازار جیرواجه واموجین.

فــــــــــــــــــــــــــــــــــارسی واگـــــــــــــــــــــــــــــــردان

گیلکی	آوانوشت	پارسی	انگلیسی
شوون	Shu on	رفتن	go
ایسن/ مونسن	Easan	ماندن	stand
خوردن	Xurdan	خوردن	eat
خوبن	Xobe en	خواندن	ready
امن	Aman	آمدن	come
دیه ن	Diyen	دیدن	see
بشنستن-هیشنستن	Boshnoustan	شنیدن	hear-listen
گوتن/بوتن	Gutan	گفتن	say
سره دن	Sara h daan	فرستادن	send
گودن	Gudan	کردن	sequel
چاگودن	Chagudan	ساختن	made
ده ان	Da h an	داشتن	have
بوون	Bo'oun	شدن	do
ببون	Boboun	بودن	be
ببردن	Bebardan	بردن	convey-carry
ابن/اردن	Abeh en	آوردن	bring-fetch
بنویشتن	Banvishtan	نوشتن	write
هیه ن	Hiyen	خریدن	buy
ده ان-هدن	Dah aan-Hadan	دادن	give
که بین	Ka beyin	کندن	rend-cutout
کوشه ان	Kushe eh	کشتن	kill
دفرکسن	Dafarkesan	به یک باره ترسیدن،ترسانندن
دونستن-زونستن	Do'onestan	دانستن		know
وستن	Vastan	به مزاج آدم آمدن		-------
فترکسن	Fatarkesan	به تیپ و پای یه نفر زدن، تنه زدن		-------
دزین-دوستن	Dziyen	بستن		close
وارسن	Varsan	باریدن		rian
بیشتن	Bishtan	سرخ کردن،برشتن		Roast
پاستن	pastan	پاییدن		guard
پاسیین	Pasiyen	لگدمال کردن		-------
پزیین	pazyen	پختن		Cook
ووشتن	Vo'shtan	گریختن		Runaway
بیز	Biz	تنفر		disgust

دهیوپت(علی رضاپور)

1392/5/26

لهجه: لهجه اونیه که مثلا من گیلک که میخوام فارسی یا هر زبان دیگری حرف بزنم بعضی از کلمات یا خلاصه لابلای حرف زدنم نزدیک به زبان خودم حرف بزنم.یعنی لهجه هیچ چیز جدایی از زبان نیست بلکه نوعی از بیان زبانه.مثل لهجه ترکی ، کردی ،مازنی ،گیلکی ... . اینا که فارسی حرف میزنن به خاطر تفاوت زباناشون بعضی عبارات به سبک زبان خودشن میگن.
اما گویش: گویش زیر مجموعه ای یک زبان محسوب میشه.این جوری بگم در بعضی از واژه ها ،در شیوه ی ادای کلمات و گفتار واژگان زبان متفاوته. مثل اصفهانی: اینجو اصفهونست.=این جا اصفهان است.
یا تهرانی اینجا میدون آزادیه.اینجا میدان ازادی است. و از همین نمونه ها.ولی درباره ی گیلکی ما تو زبانمون به مورچه میگیم پیتار pitar.دقت کنی هیچ وجه اشتراکی نداره.یا به زنبور : سیفتال
موش : گرزه سنجاقک :تله ی talay
در بسیاری موارد ریشه واژه ها یکیه مثل جوراب:جوراف دیوار:دیفار ایران:ایرونIron
پس گیلکی حداقل چیزی که می تونه باشه گویش نه لهجه
اما در اثبات زبان بودن گیلکی:
زبان: هر زبانی برای خودش واژه های مستقل داره دستور زبان مستقل داره افعال مستقل داره و ...
واژه های مستقلو که چنتا رو گفتم اما از افعال مجزا از فارسی چنتاش رو میگم
شوونsho'on:رفتن
چاگودنchagudan:ساختن ،درست کردن
هی ین hiyen:خریدن
دفرکسنdafarkesan:به یک باره ترسیدن
وستنVastan:به مزاج آدم اومدن،میل داشتن به یه غذا وخوردنی
و بازم توی مطلب قبلیم داخل جدول گفته بودم........
همه ی این افعال گیلکیه و کاملا مستقل حالا اینا به کنار صرف فعل ما هم از فارسی بیشتر و توی فارسی خیلیاش وجود نداره.
مثلا بوشو دنم boshoo danam یکی ازمی اوناست که اگه بخوایم به فارسی ترجمه کنیم میشه رفته دارم.یا فعل شئو نابوم که میشه رفته می بودم . آیا ما تو ی فارسی چنین افعالی داریم ؟؟؟؟؟
ولی در قواعد دیگه : بازم چنتا رو مثال می زنم توی مضاف مضاف اله یا موصوف و اینا: جوراب قرمز : به گیلکی:سورخه جوراف--- سوسمار بزرگ توی گیلکی میشه پیله چوچار. چوچار یعنی سوسمار - پیله یعنی بزرگ
یا در ساخت اسم مرکب یا صفت:
رضا سوت زن:شیپ زنی رضا
رضا پا دراز: دیراز لنگ رضا
نیزه ی نوک کج : (ول:کج) توک (خلا:نیزه): ول توک خلا
و.............

یا واسه منفی کردن افعال

دادن=هدن .......................میدهد: نـمیدهد======هدنه:هـنـدنه
گرفتن= بیتن:هیتن.............میگیرد:نـمیگیرد======گینه:هـنـگینه
خریدن=هی ین..................خرید :نـخرید =======بیه:هیـنـته

دهیوپت(علی رضاپور)

1392/7/1

31836

صوبه عیده

فریدون پور رضا

31847

گل ناز

فریدون پور رضا

31828

نوبهاره گیلان

ناصر مسعودی

31829

می گیلان

فریدون پور رضا

31830

من عاشق بهارم

ناصر مسعودی

این روزها که بیشتر مردم در کنار سیم کارت دائمی همراه اول خودشان ، یک سیم کارت ایرانسل هم دارند و یا به دلیل امکانات خوبی که شرکت ایرانسل در خدمت مشتریان خود می گذارد دیگر زیاد سیم کارت دائمی همراه اول مورد استفاده قرار نمی گیرد وسیم کارت ایرانسل به عنوان سیم کارت ثابت محسوب می شود .

در این حال بیشتر از اینکه بخوام اسم این پست را یک پیشنهاد بگذارم میتونم بگم یک خواهش از شهروندان گیلانی دارم نه اینکه فقط دغدغه ی فکری من به عنوان یک گیلانی باشد بلکه می دانم این مسئله ی مهم ، ذهن دوستداران فرهنگ گیلان را به خود مشغول کرده است و حال آنکه ما می توانیم با استفاده از خدمات شرکت ایرانسل که فرصتی برای ما گیلانی ها محسوب می شود زبان غنی خود را حفظ کنیم و برای از بین بردن باورهای ناپسند در مورد زبان گیلکی و ترویج فرهنگ اصیل خود که به راستی میراث گذشتگان مان می باشد قدمی هرچند کوچک برداریم و آهنگ های گیلکی زیر را به عنوان آهنگ پیشواز ایرانسل خود برگزینیم .

یتا روز

یک روز

آسمونا تنها ونوم

زیر آسمان آبی و به تنهایی

درفکه سر نشینوم

به کوه درفک می روم

تا به تا ابرونه جا

دانه به دانه با ابرها

ستارونا اشماروم

و در شبها ستاره ها را شماره می کنم

ماهه جا خنده کونوم

با ماه می خندم

گلونا دسته به دسته مو چینوم

گلها را می چینم

اوشونه بویا تره هدیه اوروم

عطرشان را برایت هدیه می آورم

ورفونه سر نشینوم

روی برف می نشینم

زی دارونه گوله جا

با گل درحتان زیتون

تره اللا چاکونوم

برایت گردنیند درست می  کنم

ته می یا

گیسوانت را

اسپرویه آوه جا مو شونه زنوم

با آب سپیدرود  شانه می کنم

اسپرو خنده کونه

سپیدرود می خندد

مو اونه تیشکه آوا

من آب زلالش را

یه تا گوله اوگوروم

کوزه ای بر میدارم

ته چمونا اوسینوم

به چشمهایت می مالم

که هنی سو آگیرون

تا دوباره روشن شوند

تو مرا خوب بونی

مرا خوب ببینی

مرا ته جون آگیری

مرا در آغوش بگیری

مو ته کشه میونی

من در آغوش تو

تره آواز اوگنوم

برایت آواز بخوانم

تره " مار "

برای تو مادر

تو که زمستونه شوون

برای تو که در شبهای زمستان

مرا ته کشه منون جا دی ییه

مرا در آغوش می گرفتی

تا که سرمای جا مو یخ مزنوم

تا از سرما یخ نزنم

تا که سرمای جا مو یخ مزنوم

 تا از سرما یخ نزنم

طرز تهیه کاهگِل برای خانه های روستایی گیلان

استفاده از مفهوم مواد مرکب در صنعت ساختمان به قرن­ها پیش برمی­گردد. نخستین شاهد بکارگیری این مفهوم توسط بشر در صنعت ساختمان، همان ساخت دیوار "کاه­گلی" متداول می­باشد که از ترکیب دو جزء ضعیف کاه و گل، ماده­ای حاصل می­شود که در مقابل ضربه و حرارت، مقاومت بالایی دارد. نمونة دیگری که بیانگر استفاده از این مفهوم در صنعت ساختمان است استفاده از ترکیب گل، موی اسب و خرده­های شیشه در ساخت تنورهای نان جهت تحمل حرارتهای زیاد می­باشد که هنوز هم در برخی استانهای کشور مورد استفاده واقع می­گردد.

مواد لازم برای تهیه کاهگل:

1- خاک خوب و خشک بدون ناخالصی و سنگ ریزه (تاکید می شود بدون ناخالصی چون ناخالصی منفذ ایجاد کرده و عایق خراب خواهد شد)

2- کاه (ساقه گندم و جو ) (کاه نباید زیاد بلند و زیاد ریز شده باشد چون خاصیت نگه دارندگی داشته و باید مناسب انتخاب شود )

3- آب

طرز تهیه:

خاک و کاه رو مخلوط کرده و بعد کم کم آب ریخته و خوب هم می زنند. برای بالا بردن کیفیت کاهگل میشود در لگن (تشت بزرگ) ریخته و لگد مالش کرد.

کاهگل آماده استفاده ست.

در قدیم از کاهگل برای پوشش بام و دیوار خونه ها استفاده میشده و عایق گرما و سرما بوده.

ساختمان های کاه گلی توام با چوب:
----------------------------------------
این نوع ساختمان ها در شمال ایران و بعضی از نقاط دیگر ایران ( سواحل دریای کاسپین ) ساخته می شوند. نحوه ساختن این ساختمان ها بدین ترتیب است که ستون های چوبی در فواصل تقریبا 75 سانتیمتر از یکدیگر قرار داده می شوند و آنها را بوسیله چوب های باریک، چپر و غیره به طور افقی و مورب به یکدیگر وصل می کنند. سپس یک رو یا هر دو روی دیوار را با گل یا کاه گل می پوشانند.

تمام لذت خانه های روستایی به عطر کاهگلش است و متاسفانه این روزا فقط بدلیل فقر فرهنگی و تقلیدهای کورکورانه دیگر کمتر پبدا می شود

جاده پونل به خلخال واقعا شاهکاری از طبیعت است  . زیبایی خیره کننده ارتفاعات ، مه زیبا همراه با سکوت زیبای طبیعت ، اسبها ، گاو و گوسفندهای زیبا و مراتع بسیار گسترده و چشم اندازهای خیره کننده همراه با نم نم بسیار ریز باران همه را بهت زده می کند. این جاده به لحاظ سرسبزی و زیبایی خاصی که دارد یکی از زیباترین جاده های توریستی کشور محسوب می شود.

امروزه یکی از شاخه های علم مردم شناسی Cultural Anthropology که در جریان تحقیقات پژوهشگران این رشته در اجتماعات بومی مورد توجه وافری قرار می گیرد مردمشناسی جانوری است. این شاخه از معرفت اجتماعی به بررسی تعامل و کنش و واکنش انسان و حیوان در یک زیست¬بوم معین می پردازد. بررسی تأثیر و تأثّر متقابل بومیان و جانوران می تواند از منظر ارتقاء دانش انسانی در ابعاد و زوایای پنهان و منحصر به فرد یک فرهنگ، حائز اهمیت والایی باشد.
با این مقدمه می خواهیم به واکاوی و بررسی جایگاه یکی از این جانوران که مطابق متون و اسناد تاریخی

همچنین یان کولاژ مهندس اهل کشور چک که در ایام نهضت جنگل در گیلان اقامت داشت نیز از مشاهدات خود در باب این جانور می نویسد: ((شغال ها شب ها به اطراف خانه ها می می آمدند و پس مانده ها را می جستند در شب های تاریک به ویژه قبل از باران بی وقفه زوزه می کشیدند تا مدت ها نمی توانستم به صدای آنها که شبیه جیغ بچه بود عادت کنم))(یان کولاژ، بیگانه ای در کنار کوچک خان، ص۱۴۹و۱۴۸)
برخی از ضرب المثلها و باورداشتهای عامیانه گیلکی که در آنها واژه شال به چشم می خورد به قرار زیر است:
سگ گه بدو شال گه بیگیر

شال تره بخوره

آدم خو دسه شال کونه ویجا گرمه نوکونه (آدم دست یخ کرده اش را در ماتحت شغال گرم نمیکند.
از نو کیسه توقع نداشته باش.)

جایی کِه شیر بِیسی شال چکاره ی. … یعنی جایی که شیر هست شغال چه کاره است؛کنایه به اینکه تا بزرگتر هست کوچکتر چه کاره است.

سگ و شال میون آشتی بوبؤ
یعنی میان سگ و شغال آشتی شده است؛ کنایه به اینکه میان دو طرف که قهر بودنند آشتی شده است.
شال ِ مار ِ عروسی

عروسی مادر شغال است.
هنگامی که هوا هم آفتابی و هم بارانی ست و در آسمان رنگین کمان پدید می آید، این زبانزد گیلکی را بکار می برند.
معادل فارسی برای این ضرب المثل گیلکی به ذهنم متبادر نمی گردد

بمرده شال چو زنه (شغال مرده را چوب میزند)

تا سگ خراب نداره، شال، مرغانا نیگیره

همچنین شال در نسبت با عناوین بسیاری از مکانهای جغرافیایی در گیلان به چشم می خورد که گواه مانوس بودن مردمان این خطه با این جانور است

نویسنده حدودالعالم از شهری به نام “شال” در گیلان سخن به زبان می راند که به تعبیر وی دارای منبر و بازار بود ( حدود العالم، به کوشش منوچهر ستوده، ۱۵۰: ۱۳۴۰)

به نوشته مرحوم جهانگیر سرتیپ پور: ((آبادی های متعددی در گیلان است با واژه شال و شل که نامشان در فلات مجاور گیلان (قزوین) هم باقی مانده است: (( شال ده )) در فومن، ((شال کا)) از تولم صومعه سرا، ((شال کو)) محله ای در قسمت شمال خاوری شهر رشت، ((شال که)) از شاندرمن ماسال، ((شال ما)) از شفت، ((شال ما)) از ماسال باید دانست واژه های کا، که، مان و ما(که مخفف مان است) افاده معنی خانه و خانمان می کند و در گویش تالشی، واژه کا با مفهوم خانه هنوز متداول است شال مان = شال کا = خانه شال که ظاهرا نام قبیله ای بوده است))(سرتیپ پور، جهانگیر، ریشه یابی واژه های گیلکی و وجه تسمیه شهرها و روستاهای گیلان ص۱۸۵) و نیز می توان از دهستان دهشال (ده + شال) در حوالی آستانه اشرفیه و همینطور روستای دیوشل (دیو + شال) در حومه لنگرود نام برد.
همچنین شغال در افسانه های عامیانه مردمان گیلک نیز بازتاب شایان توجهی داشته است .یکی از معروفتری این افسانه ها افسانه "شال ترس مأمد »(محمّد نامی که از شغال می ترسد) است که در کتاب ((افسانه های گیلان)) ،نوشته محمد تقی پور احمد جکتاجی
آمده است.

زبان یک ملت بزرگترین وجه اشتراک آن ملت است. با تحلیل در این جمله میتوان به این رسیدکه در یک جامعه، علی رغم وجود تنوع زبانی ولی یک زبان معیاری انتخاب میشود. زبان معیار خصوصیات زیر را دارا است : اول این که پرمخاطب باشد یعنی سخنگویان و سخنوران به آن زبان در جامعه زیاد باشد. دوم این که زبانِ کامل، مدرن، زنده و پویاتری نسبت به زبان های دیگرِآن جامعه باشد و سوم این که هویت آن جامعه را بدرستی پاسداری کند و مهر تاییدی بر اصالت و تمدن آن جامعه باشد.

این خصوصیات یک زبان معیار در یک کشور است و میتواند در مقیاس بزرگتر به صورت زبان میانجی در جهان و در مقیاس کوچک تر به صورت گویش معیار نمایان شود.

با این تفاسیر زبان گیلکی نیز نیازمند گویش معیار است که هم هویت منطقه کاسپین را احراز کند و هم در کتابت کتب علمی به زبان گیلکی از این گویش استفاده شود و در واقع زبان مطبوعات و رسانه ها شود.

زبان گیلکی دارای طیف گسترده ای از گویش ها و لهجه ها است ، وقتی به منطقه کاسپین نگاه می اندازیم میبینم که پهناوری زبان گیلکی از منطقه تالش نشینِ عنبران تا شرق مازندران و از جنوب تا  طالقان، دماوند، الموت است. پیدا کردن گویشی معیار با خصویات بالا در این طیف میتوان به گویش رشتی اشاره کرد که این گویش به علت مهاجرت زیاد اقوام گیلک در باطنش کلماتی فراتر از گویش رشتی نهفته است. البته گویش رشتی کامل کامل هم نیست و باید برای کامل کردن گویش رشتی از کلمات گویش های دیگر زبان گیلکی استفاده کرد.

( یک جور اتحاد تمامی واژه های گیلکی در قالب رشتی!)

معرفی شهر لاهیجان

لاهیجان یکی از کهن ترین شهر های گیلان است. شهری که در دوران کهن به داشتن بیشترین جمعیت گیلان مغرور بود[1]. رونق گرفتن شهری آن را به دوران اشکانیان به عبارتی تقریبا 2200 سال قبل بر میگردد و پیش از آن نیز در کنار دیگر شهر های بزرگ گیلان باستان بوده شهر هایی از قبیل : رویان(نور) ، مارلیک (تمدن) ، دیلمان ، سَمیران(تمدن) ، هوسم( رودسر) ، پومِن (فومن).در هر حال این شهر از دو هزاره ی قبل رونق دوچندان یافت و پس از اسلام نیز به آن دارالاماره یا همان پایتخت می گفتند. لاهیجان در تاریخ بارها بر اثر آتش سوزی و زلزله و حتی طاعون و حمله ی مغول ویران شده است اما مردم دوباره به این شهر بازگشته و رونقی دوباره به لاهیجان دادند. لاهیجان مدتها مرکز گیلان بیه پیش( شرقی) بود و از دیر باز به علت موقعیت مکانی و جغرافیایی آن ( دارا بودن جلگه و کوهستان) مورد توجه شاهان بوده و در قدیم نیز(دوران باستان) دو دژ یکی در جلگه و دیگر در ارتفاعات داشت که یکی را که احتمالا قدیمی تر بود کهندژ میگفتند. .[ یکی از دژها که در 6 کیلومتری لاهیجان بود تا سده ی هفتم خورشیدی پابرجا بود که با حمله مغول ویران گشت]  از این رو لاهیجان را کهندژ می خوانند و بسیاری از این نام برداشت نادرست کرده و نام باستانی لاهیجان را کهندژ خوانده اند . این در حالی است که این تنها یک صفت یا لقب بوده برای چنین شهر هایی که دارای دژ بوده و بسیاری از شهر های دیگر ایران نیز همین عنوان را داشته اند. نام لاهیجان از دیر باز تاکنون لاهِجان ، لاهِگ و یا لاهگان ^[2] بوده. لاه یا لاس در زبان گیلکی و پهلوی ابریشم و یا چرم نیز معنا می دهد. و این نام را از این روی به لاهیجان داده اند که در لاهیجان صنعت ابریشم رواج فراوان داشته و این ناحیه به لاهگان یعنی جا و مکان ابریشم نامیده شده است[3]. صنعت ابریشم ریسی و نوغان داری در گیلان از پیشینه ی کهنی برخوردار است که با این نام درست می نماید.

البته به گونه ای دیگر نیز می توان تحلیل کرد از این سوکه در زمان های قدیم در لاهیجان جامه های مخصوصی از ابریشم ( وشاید به احتمال کم از چرم) می دوختند و در حدودالعالم آن را مُبَرم خوانده است: «از این ناحیت جام های ابریشم خیزد ، یک رنگ و با رنگ [رنگدار] ، چون مبرم [نوعی لباس محکم دو تا بافته شده ] و حریر و آنج [نوعی میوه ، زالزالک یا آلوچه] بدین ماند و از وی کتان و پشم چونین خیزد ، بسیار» که در هر دو صورت دلیل بر وجود صنعت ابریشم ریسی در لاهیجان است و ما را به همین معنا برای لاهجان می رساند. نام های از جمله بیه و ریه که به لاهیجان نسبت می دهند بی پایه و اساس است.

موقعیت شهرلاهیجان :

شهر لاهیجان در شرق گیلان واقع شده است و موقعیت بسیار خوبی در استان داراست. از شمال به دریای کاسپی و از شرق به لنگرود و از جنوب به دیلمان ، از جنوب غربی به سیاهکل ، از غرب به آستانه می رسد. عر ض جغر افیایی آن 49 درجه و 39 دقیقه ی شرقی و 37 درجه و 12 دقیقه ی شمالی است. 36.7 متر بالاتر از سطح آب دریا قرار دارد و مسافت آن تا مرکز استان( رشت) 51 کیلومتر است. جمعیت لاهیجان 168829 تن است که از این مقادر 42.13% از جمعیت آن جمعیت روستایی است که به ترتیب جمعیت روستایی و شهر ی آن 71132 و 97697 تن است. تراکم جمعیتی لاهیجان 210 نفر در کیلومتر مربع است. رشد جمعیتی لاهیجان در شش دهه ی اخیر 5/3 بوده و علاوه بر آن شهری مهاجرپذیر است که افزون بر موقعیت مناسب مرکزیت آن در میان شهر های شرق گیلان در دوره های اخیر توسعه ی چشمگیر آن موجب مهاجران غیر بومی و غیر استانی نیز شده است.کل مساحت لاهیجان 410 کیلومتر مربع می باشد. شهر لاهیجان شهری هموار و جلگه ای است که به پای کوه نیز کشیده شده است. بلندترین کوه آن ، کوه انبوه به ارتفاع 2594 متر است . شرق و جنوب لاهیجان را رشته کوه های البرز فرا گرفته و در باختر لاهیجان گسلی چپگرد به نام گسل سقید رود وجود دارد. رودخانه ی شَمرود از کوه های شیر قلعه و تیریان در باختر لاهیجان به دریا می ریزد.رود دیسام نیز آب سفیدرود را به منطقه می رساند.

شهرستان لاهیجان دارای دو بخشِ مرکزی و رودبنه و 8 دهستان پاشاکی ، شیرجوپشت ، آهندان و بازکیاگوراب ، لفمجان ، چوشل ، لیالستان و لیل است. البته شهرستان لاهیجان در گذشته(1316) بسیار گسترده تر و بزرگ تر بوده است به گونه ای که همه ی شرق سفیدرود را در بر میشد و شهر های لنگرود ، سیاهکل ، آستانه و رودسر بوده است که در سال 1340 رودسر و لنگرود از لاهیجان جدا شد و پس از آن سیاهکل و آستانه.

تصویر 1 –نقشه لاهیجان

آب هوا :

شهری معتدل و مرطوب است که در تابستان دارای اقلیم گرم و مرطوب و در زمستان دارای بارش برف و باران است. میانگین حداکثر دمای سالانه 21.38 درجه و حداقل آن 12.23 و متوسط سالیانه 16.76 درجه سانتیگراد است. میزان بارندگی حدود 1475 میلمتر در سال می باشد.

برگرفته از مقاله طرح جامع شهر لاهیجان-علی رضاپور

به ادامه ی مطلب نیز بروید

گروهی به پشتوانه ی اینکه گیلکی اشتقاق یافته از زبان پارسی پهلوی است گویند که گیلکی گویشی از زبان فارسی است. ولی هیچ گاه در ریشه و ریشه شناسی رو زبان گیلکی و فارسی رو با هم مقایسه نمی کنند که آیا از باب دیرینگی کدام زبان به کدا زبان ارجحیت و یا قدیمی تر و اصیل تر هست:
آره زبان های کردی ، بلوچی ، گیلکی و فارسی نو و دری همه از هم خانواده و یا به قول شما از ریشه پارسی پهلوی هستند. بنا بر این این زبان ها در کنار و راستای هم قرار میگیرند در اینکه گیلکی گویشی از فارسی باشه. گیلکی گویشی از پهلوی محسوب میشه و پارسی پهلوی امروزه منسوخ شده و تنها یادگارش در همین زبان های محلی هست. ولی فارسی دری از پارسی پهلوی فاصله ی بیشتری گرفته به خاطر دلایل زیر:
1- قرار گیری موصوف و صف و مضا و مضاف الیه در دستور زبان فارسی دری بر عکس شده ینی در زبان پارسی پهلوی مثل انگلیسی به کار میرفته برای مثال جوراب قرمز. اگر به خوایم همین ترکیبو بدون ترجمه به قواعد دستور زبان پهلوی بنویسیم میشه : قرمز جوراب. که این قاعده هنوز در گیلکی پا بر جاست که میشه سورخهِ (قرمز) گُوره( جوراب).
2-لغات به جا مونده در زبان گیلکی اصیل تر از زبان دری هست. برای مثال واژه ی زیر در گیلکی جیر گفته میشه که شکل کهن تر اون در زبان پارسی پهلوی و باستانه.
3- افعال به جا مونده در زبان گیلکی هم همین طور هست. فعل گفتن در پارسی باستان میشه گوبَتَه و(Gubatav) که در گیلکی میشه بوگوتن که نزدیک تر بودن این لغت به شکل باستانش در گیلکی ملموس تره.
4- صرف افعال در زبان گیلکی گستردگی بیشتری از فارسی نو داره. که این مورد خودش گویشی از فارسی بودن گیلکی رو زیر سوال میبره چطور میشه گیلکی گویشی از فارسی باشه ولی صرف فعل های بیشتری داشته باشه. برای مثال بوشو(رفته) دنم(دارم) که میشه رفته دارم ، در مواقعی که شخص میخواد بگه من تا به حال به جایی رفته ام از این فعل استفاده میکنه. مو تهرونِ بوشو دنم. من ته به حال به تهران رفته ام. که این فعل به ناچار در فارسی رفته ام ترجمه میشه چرا که در فارسی رفته دارم بی معنا هست.
گیلکی گویشی از پارسی باستان یا پهلوی هست و چون این زبان ها منسوخ شده خودش به تنهایی زبان محسوب میشه نه گویش و زیر مجموعه ی زبانی که از خودش جدیدتر و جوان تر باشه!!.

کورا هیسه ی الونای کی ور نیشتی ندونم

فنار فنار تی واسین لاکوی مو گریه کونم

آخه می گناه چی بو مه بنای دورا بوی

بشوی می رقیب ور تی بلا می سر هنده تو جورا بوی

کورا شودری الان کی واسن بگوم مو

لاکوی تو مه دس ویتی تی پا پس ویتی آی قشنگ لاکوی

تو می دیل و می جان بی یه روز

تو می شیرین زبان بی یه روز

مگر ته خاطرا شوی مگه

می همرا مهربان بی یه روز

لاکوی د دونم الان یاد نابنی تو تی شیرین گبانه

لاکوی د دونم الان یاد نابنی تو تی شیرین گبانه

مگه می با نوتبی د با لنگرود بی مو تاسیونه

بیا ای روز روزان یه سر رودسر شونم مو

تی تی بولی موسونم تی واسین پر زنم مو
تی واسین پر زنم مو تی واسین پر زنم مو

شهرستان آستانه اشرفیه

موقعیت جغرافیایی

آستانه اشرفیه در ۳۵ کیلومتری رشت واقع است و فاصله آن تا شهر لاهیجان ۷ کیلومتر است. همچنین از شمال به بندر کیاشهر و به فاصله ۱۷ کیلومتری قرار دارد. این شهر علاوه بر موقعیت جغرافیایی مناسب خاک بسیار حاصل‌خیزی نسبت به شهرهای مختلف گیلان دارد که به دلیل داشتن رودخانه سفیدرود در دل خود است. زیرا این رودخانه با ارزش، آبرفت‌های خوبی را با خود می‌آورد به همین دلیل باغ‌های کشاورزی در کناره سفیدرود در این شهر به وفور دیده می‌شود. یکی از مزیت‌هایی که رودخانه سفیدرود به این شهر می‌دهد عدم سیلاب در این شهر است. زیرا باوجود باران‌های فراوانی که در طول زمستان و پاییز می‌آید سفیدرود مانند یک فاضلاب قوی آب‌ها را به سمت خود کشیده و به دریا می‌راند.

اماکن

• پارک ساحلی آستانه اشرفیه
• آرامگاه آقا سید جلال‌الدین اشرف
• آرامگاه دکتر محمد معین
• پارک جنگلی بندرکیاشهر
• بقعه‌های آقاسید محمد کماچال
• پارك ملي بوجاق بندركياشهر
• مناظر حاشیه رودخانه سفیدرود
• بقعه‌های آپیر جنگلی آقا سید حسن - آقا سید حسین و امامزاده محمد
• پل چوبی کیاشهر
• پل خشتی نیاکو و کیسم
• تونل جنگلی صفرابسته
• سواحل دستک
• منطقه زیبا عسگر آباد دهكاء

پارک ساحلی آستانه اشرفیه

آرامگاه آقا سید جلال‌الدین اشرف

پارک جنگلی بندرکیاشهر

پل چوبی کیاشهر

آرامگاه دکتر محمد معین

آب و هوا

آب و هوای آستانه مانند دیگر نقاط گیلان از نوع آب و هوای معتدل مدیترانه‌ای با رطوبت کمی بیشتر می‌باشد. دربعضی از سال‌ها، چنانچه توده هوای سرد شمال، این ناحیه را تحت تاثیر قرار دهد، نظم و اعتدال چند ساله به هم خورده و شدت سرما، زیاد می‌شود.

محصولات

از محصولات زراعی این شهرستان می‌توان بادام زمینی -که در واقع مرغوبترین بادام ایران است،- برنج -انواع برنج‌های معطر و طارمی، دمسیاه و... - گوجه سبز و تخمه آفتابگردان و مرکبات نام برد.

به دلیل کیفیت و سبکی خاک این منطقه که بیشتر حاصل رسوبات سفیدرود است هویج نیز از محصولات آن است. این شهرستان از مراکز عمده تولید فلفل سبز است. ضمناً این شهرستان دارای نوعی کدو تنبل است که از نظر ارزش تغذیه در سطح بالایی قرار دارد. آستانه اشرفیه از مراکز اصلی تولید نهال صنوبر است. همچنین صید ماهی در دهستان دستک و بندر کیاشهر در سواحل خزر رونق فراوان دارد.

این عکس را در آستانه پشت حرم گرفته ام خیلی دیدنی است 

1- ویریزد - فریدون پوررضا

2- آسیمون دیل پورا بو - شوریده

3- چقد جنگل خوسی...تره گمه میرزا کوچی خانا- مسعودی

آموزش خط و الفبای گیلکی
تعداد صفحات: ۴۷

کد مقاله: ج/۱/۱۴

شماره ششم/پاییز ۹۵

دریافت

بوذاسپ (یا بوذاسف: Buzasap)

در یکی از نوشته و پست های قبلی از پیامبری به نام بوذاسپ یا بوذاسف نام رفت که آیین آن در گیلان حتی در سده های اسلامی نیز تا مدت ها پا بر جا بود. اما درباره ی اینکه این پیامبر که بود و در کجا به پیامبری رسید گمانه زنی هایی شده که بیشتر بدون دلیل و غلط است.

بودا و ادریس

از گمانه زنی هایی که آمده ادریس و یا بودا (Buddha) هندی است. در باب ادریس شاید این دو پیامبر ، بوذاسپ و ادریس، (بر فرض اینکه یکی نباشند) در عصری نزدیک به هم بوده باشند و علت چنین گمانه زنی ای بر همین منوال باشد. ولی در باب بودا نمیتوان پذیرفت چرا که بر طبق منابع آیین بوذاسپ آیینی کهن و حتی شاید پیش از آیین نزدیک بوده است. با توجه به اینکه بودا معاصر هخامنشیان بوده(563 پیش از میلاد) یعنی 2600 پیش بنابراین پس از آیین بوداسپ و زرتشت شکل گرفته و نمیتوان بوذاسپ را که کهن تر از بودا است یکی خواند.

از سوی دیگر بوذاسپ به نام های ایرانی شباهت دارد = بوذ(؟؟؟)+ اسپ(اسب) = دارنده اسب بوذ(؟؟؟) که البته نمیتوان این را ملاک قرار داد چرا که ضحاک را هم که تازی خوانده اند به پارسی بیوراسپ( بیور(ده هزار)+اسپ=دارنده ده هزار اسب) گویند.

بوداییان و صابیان

گروهی پیروان بوذاسپ را «بوداییان» و یا «صابیان» خوانده اند. اما بودا که در گفتار بالا نقض شد و اثبات دیگر بر بی اساس بودن آن نیز این است که آیین بودا هیچ گاه در گیلان رواج نیافت پس پیروان بوذاسپ را که مورخین اسلامی در گیلان از آن ها گفته اند نمی توان بودایی خواند. اما در باب صابیان باید گفت که گویند در هند شخصی به نام همین بوذاسف پیش از بودا ظهور کرد و این آیین از اوست و باقی مانده دین آن در حران بوده و آن ها را حرانیه یا کلدانیان خوانند. اما این خود نیز نقض می گردد از یک سو باور آن دشوار است که این دین در هند ظهور کرده باشد ولی اثری از آن در هند باقی نماند و آخرین پیروانش سر از حران (پیرامون عراق فعلی) در بیاورند. از سوی دیگر آمده یکی خلفای عباسی در سفر حج خود به این گروه صابیان یا صائبیان برخود و آیین آن ها پرس و جو کرد و او را گفتند که آن جماعت ستاره پرستند و مشرک. خلیفه ی مزبور خواست که جهاد کند و با ایشان سخن گفت آن ها نیز خود را یکتا پرست و صاحب کتاب و پیغمبر خواندند. خلیف از پیغمبرشان پرسید و آنان به ناچار برای حفظ جان خود ادریس را گفتند. از اینجا معلوم میشود که چرا ادریس و بوذاسپ را یکی دانسته اند ، زیرا که بسیاری به غلط دو آیین بوذاسپ و صائبی را یکی پنداشته اند و دو پیامبر آن را نیز یک پیامبر گفته اند.

شیداسپ (šidasp) و تهمورس پیشدادی(شاید 5000 سال پیش)

اما آن چه که استوارتر می نماید این است که این آیین در دوره ی پیشدادی شکل گرفته و شخصی به نام شیداسپ دستور(وزیر) خردمند تهمورس پیشدادی که شاید نام او به بوذاسپ تغییر کرده باشد را میتوان از دیگر اشخاص گمانه زنی شده نزدیک تر و درست تر دانست که گواهی نیز بر این سخن نیز می آورم: « تهمورس را دستوری نیک اندیش به نام شیداسپ بود که همیشه روز را به روزه و شب را به نیایش پروردگار میگذارنید و نماز شب و روزه آیین اوست و همواره در پیش شاه کمر به فرمان او بسته و پیوسته او را به راه راست رهنمون بود[ شاهنامه ی منثور،ج1،میترا مهرآبادی].» در نوشته ی قبلی نیز گفته بودم که در آیین بوذاسپ نماز و روزه وجود داشت و این نکته در شاهنامه فردوسی نیز آمده است.

در فرهنگ دهخدا شیداسپ وزیر گیومرث (شاید کیومارت= کیا(شاه)+آمارت(آمارد)) و وزیر تهمورس آمده است.

خنیده بهر جای و شیداسپ نام

نزد جز به نیکی به هر جای گام

شیداسپ در واژه از دو جز شید(درخشان)+ اسپ( اسب) درست شده است که به معنای دارنده ی اسب درخشان است.

اما چون از ادریس نبی نیز سخن به میان آمد شایسته است این را نیز بگویم که بلعمی تهمورس را بر دین ادریس می دانست[تاریخ بلعمی،ج1،ص129]. در تاریخ طبری،ج1،ص114-115 نیز آمده است که او (تهمورس) مطیع خداوند بود. در کتاب هفتم دینکرد ، فصل 1 ، فقره 19 آمده که تهمورس بت پرستی را برانداخت و مردم را به پرستش پرودگار امر کرد. که این ها خود نشانگر یکتا پرست بودن تهمورس است.

دهیوپت ونداد شهریاران

اگه رو راس بیبی دونیا تی جایه

تیره کیشمیش نخود موشکیل گوشایه

تی سر دوشمندِ سایه جیر نیبه سبز

بکفته دارِ گول لانتی کولایه


ترجمه :


اگر صادق باشی همه ی دنیا از آن توست

و حتا کشمش نخود برایت مشکل گشاست

هیچگاه سرت در زیر سایه دشمن سبز نمی شود

زیرا گُل درخت افتاده قارچ است

این روزها ((جوجه ترش)) به اندازه کباب‌ترش طرفدار پیداکرده و ما می‌خواهیم یک نوع متفاوت از جوجه ترش را آموزش دهیم.

مواد اولیه:
• سینه مرغ دو عدد
• پیاز یک عدد
• فلفل دلمه ای یک عدد
• روغن زیتون دو قاشق غذاخوری
• آب لیمو دو قاشق غذاخوری
• گردو 200 گرم
• گشنیز و نعنا 100 گرم
• سیر دو حبه
• آب نارنج سه قاشق غذاخوری
• روغن سرخ کردنی و زعفران به میزان لازم
• نمک، فلفل و زردچوبه به میزان لازم

مو پابرنده گیله مردم برار
من گیل مرد پا برهنه هستم
همیشه کاره سخت و سنگین کونم
دائم کار سخت و سنگین می کنم
اگرچی می سفره همش خالیه
گرچه سفره من ساده است
سفره شهریه مو رنگین کونم
سفره شهری را من رنگین می کنم

خوش دارم بهاره  دوس دارمه می کاره
بهار را خوش دارم ، کارم را دوست دارم
هیچ جایه دونیا نمانه  می سبزه توم بیجاره
هیچ جای دنیا مانند تو بیجار سبز من نیست

ریفق می شین ، می تیج و دازه و بیله
رفیق من ، داس تیز و بیل من است
می دوشه سر کلاکت زیبیله
روی دوشم چوب دستی و زنبیل است
مو گیله مرد ساده یم   
من گیل مرد ساده هستم
کینه دینه می دیله
کینه در دل من نیست

خوش دارم بهاره  دوس دارمه می کاره
بهار را خوش دارم ، کارم را دوست دارم
هیچ جایه دونیا نمانه  می سبزه توم بیجاره
هیچ جای دنیا مانند تو بیجار سبز من نیست

موقعه کار ، عیبادت و می کاره ، با هم کونم
وقت کار ، عبادت و کارم را باهم انجام می دهم
بعد خودا روزیه مردومه فراهم کونم
بعد از خدا روزیه مردم را فراهم می کنم
کاره می شین خدمته مردومانه
کارم خدمت به مردم است ،
جا می شینی می سر بولند گیلانه
جایم گیلانه سر بلند است
شوکر خودایه کونمه تا کی مره نفس دره
شکر خدا را می کنم تا نفس در من است
هیچ کسه محتاج نبمه تا چولوره می دس دره
محتاج هیچکس نمی شوم تا بیل در دست دارم

خوش دارم بهاره  دوس دارمه می کاره
بهار را خوش دارم ، کارم را دوست دارم
هیچ جایه دونیا نمانه  می سبزه توم بیجاره
هیچ جای دنیا مانند تو بیجار سبز من نیست

او چیسه ..........؟

عی سر قالی  او سر قالی ، وسط نیشته غلامعلی ؟

**تره ترکانم چیست؟

ضربه ی شدید روحی که یک گیلک قبل از دعوا به حریف وارد می کند.

یادش بخیر

جزئی از لباسهای زنان تالش است که به لهجه شاندرمنی و عنبرانی " سارق و کمردَِبند " در لهجه پره سری، ارده جانی و اسالمی و کرگان رودی " سَرِق " و در لهجه خوشابر "جارشه" نامیده می شود. از روزگار گذشته تا به امروز سارق یا سَرِق محصولِ دستِ زنان و دختران این مناطق بوده است، آنهم از پشم گوسفند با طرح و نقشهای دلگشا و همسو با طبیعت منطقه. ولی امروزه گذشته از نوع دستبافِ اعلاء از پارچه های مرغوب، گاهی معمولی بازاری و کاموایی تهیه می شود.
با توجه به اینکه شرایط محیطی و مناسبات شغلی حکم می کند که پوشاک با نوع آب و هوا و کار و پیشه سازگار باشد، لذا استفاده از این پوشاک ساده از ساحِل دریا تا گیریه (ارتفاعات بلند کوهستان) بین زنان و دختران جوانِ کشاورز و دامدار معمول و متداول است. سرِق را دولا و سه گوش به دور کمر و شکم می بندند. مادران دامدار و کشاورز در روستاها و کوههای تالش از این پوشاک برای بستن و محکم کردن کودک در پشت خود استفاده می کنند.

کاربردهای مختلف مردن در فرهنگ گیلکی :  

مواد لازم براي تهيه کباب ماهی اوزون برون

ماهی اوزون برون - 800 تا 1000 گرم
پیاز - یک عدد
نمک ، فلفل ، آب لیمو یا آب نارنج - به مقدار لازم

به طور عمده پروتئین موجود در خاویار(Caviar) متشکل از اسیدهای آمینه آرژنین ، هیستامین ، ایزولوسین ، لیزین و میتونین است.



چربی موجود در خاویار نیز به دو دسته عمده تقسیم می شود که عبارتند از "25 درصد کلسترول " و "75 درصد لستین".



مصرف خاویار از ابتلا به بیماری افسردگی و بیماری های قلبی عروقی پیشگیری می کند؛ چرا که در خاویار غلظت اسیدهای چرب از نوع امگا 3بسیار بالاست.



بعلاوه خاویار غنی از ترکیبی به نام "ctacosand"است که نوعی الکل چرب با زنجیره بلند است و در بدن به اسیدهای چرب تبدیل می شود.



این اسیدهای چرب به دست آمده در سنتز میلین (پوشش سلول عصبی) نقش بسزایی ایفا می کند. به همین دلیل مصرف خاویار در سلامت سلول های عصبی بسیار موثر است.



در کشورهایی که ماهی و خاویار در عادات غذایی مردم جایگاه ویژه ای دارد، میزان ابتلا به افسردگی بسیار کمتر از دیگر کشورها است.



وجود اسیدهای چرب" امگا 3 " در خاویار مانع از افزایش کلسترول خون و به دنبال آن باعث پیشگیری از ابتلا به بیماری های قلبی عروقی می شود. بعلاوه مصرف خاویار در پیشگیری از ابتلا به بیماری های آرتریت رومائید (التهاب مفاصل)، بیماری های دستگاه گوارش و بعضی از انواع سرطان بسیار موثر است.



خاویار از نظر عنصر آهن نیز غنی است و به همین دلیل مصرف آن در افراد مبتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن نیز توصیه می شود.




روش مصرف



خاویار خود به تنهایی اشرافی‌ترین صبحانه جهان محسوب می‌گردد. بسیاری آن را به شکل خام و یا همراه با زرده تخم مرغ یا خرده پیاز میل می‌کنند و گروهی نیز به اندازه نوک قاشقی از آن را همراه با سبزیجات معطر یا قطعه کوچکی از نان و کره می‌خورند. بعضی علاقمندان خاویار، آن را سرد و با یک قاشق کوچک و بدون نان میل می‌کنند. برخی بوی تند ماهی مانند آن و طعم شورش را بسیار دوست می‌دارند هرچند طعم و بوی خاویار ممکن است برای بسیاری اصلاً خوشایند نباشد.



همانگونه که خاویار سیاه در ایران و جنوب روسیه شناخته شده‌تر است، خاویار سرخ در سیبری و خاور دور طرفداران بیشتری دارد. گرچه خاویار سرخ از خاویار سیاه ارزانتر است اما طعم و ارزش غذایی آن دست کمی از خاویار سیاه ندارد. خاویار سرخ یا سیاه را می‌توان در تمامی فروشگاه‌های مواد غذایی روسیه خریداری کرد. در اغذیه فروشی‌ها چند دانه خاویار سرخ بر روی برشی از نان با یک برگ جعفری سرو می‌شود.



انواع خاویار






ماهیان خاویاری یا استورژون ، از خانواده تاس‌ماهیان، از جمله گونه‌های آب‌زی کم نظیری هستند که از قدمتی چند صد میلیون ساله که به عصر ژوراسیک باز می‌گردد بر خوردارند و از این رو ماهیان خاویار را فسیل‌های زنده جهان می‌نامند که همراه با تکاملی فیلوژنی تا به امروز باز مانده‌اند. این ماهیان به ۲۷ گونه و زیرگونه در جهان تقسیم می‌شوند که از این تعداد ۶ گونه در دریای خزر زندگی می‌کنند. ارزش ماهیان خاویاری نه به جهت استفاده از گوشت آنان که به واسطه تخم آنان است که به خاویار یا مروارید سیاه مشهور است. خاویار انواع گوناگونی دارد چون خاویار طلایی و سرخ و سیاه که البته در این میان خاویار سیاه از ارزشی قابل توجه برخوردار است.



دریای خزر به تنهایی ۹۳ در صد از ذخیره خاویار و ماهیان خاویاری جهان را در خود جای داده‌است. همچنین ۵ گونه از ماهیان خاویاری ممتاز جهان نیز در این دریا میزیند که به ترتیب کیفیت عبارت‌اند از «فیل ماهی»، «قره برون یا ماهی خاویاری ایران»، «ماهی خاویاری گلد (چالباش) یا روس»، «ماهی شیپ»، «ماهی ازون برون».



فیل ماهی بزرگ‌ترین ماهی آب‌های داخلی ایران است که از نقطه نظر کیفیت خاویار رتبه اول را به خود اختصاص داده‌است نام دیگر ان بلوگا است و نمونه‌هایی از آن با وزنی در حدود ۱۴۰۰ کیلوگرم و سنی بیش از ۱۰۰ سال صید شده‌است. هر ۲ یا ۳ سال یک بار تخم ریزی می‌کند و بین ۱۴ و ۱۷ سالگی بالغ می‌شود و به واسطه بهترین خاویار، رتبه گرانترین ماهی و خاویار جهان را داراست. از قامتی معادل یک و نیم متر تا بیش از چهار متر بر خوردار است، رکورد صید آن در ایران ۶۲۰ کیلوگرم بوده‌است.



قره برون یا تاس‌ماهی ایران، در حال حاضر گونه‌ای مستقل محسوب می‌شود، اما پیش‌تر آن را زیرگونه‌ای از ماهی روس می‌دانستند. «قره‌برون» به ترکی به معنای «بینی سیاه» است که از رتبه دوم ارزش بر خوردار است. در حال حاضر به واسطه تکثیر مصنوعی از نقطه نظر تعدد از گونه روس پیشی گرفته‌است. از گونه روسی بزرگ‌تر می‌باشد و کیفیت خاویاری برتر از وی را نیز دارا می‌باشد از نظر ظاهری تا حدی شبیه به هم می‌باشند گرچه رنگی تیره تر همراه با رنگ دانه‌های سفید رنگ که تا بینی وی ادامه پیدا کرده وی را از نظر ظاهری از تاس ماهی روس جدا می‌کند. وزنی معادل ۶۰ تا ۱۳۰ کیلوگرم دارد و طولی معادل ۱ متر تا بیش از ۲ متر که در فاصله ۱۲ تا ۱۴ سالگی بالغ می‌گردد.



تاس ماهی روس یا چالباش در زمره گونه‌هایی است که در تمام نقاط دریای خزر یافت می‌شود و خاویار آن را نیز به اصطلاح طلایی می‌نامند که از رتبه سوم ارزش بر خوردار است و در فاصله ۱۲ تا ۱۶ سالگی به سن تخم دهی می‌رسد و بالغ می‌شود. از طولی معادل ۱ تا ۲ متر بر خوردار است و وزنی معادل ۶۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم.



ماهی خاویار شیپ معمولاً ماهی مهاجری است که به واسطه تخم‌ریزی به سواحل ایران می‌آید و در رودخانه‌های آبریز دریای خزر تخم‌گذاری می‌کند. از عمری معادل ۳۰ سال بر خوردار است، سبک وزن است و از تعدد کمی هم بهره می‌برد. از نقطه نظر ارزش در رتبه چهارم قرار دارد. با طولی بیش از ۱ متر و وزنی سبک، در فاصله ده سالگی تا ۱۴ سالگی بالغ می‌گردد و به سن تخم‌دهی می‌رسد.


ماهی اوزون برون (دراکول) کوچک‌ترین ماهی خاویار دریای خزر می‌باشد که در ایران به اشتباه کلیه ماهیان خاویاری را به نام وی اوزون برون می‌نامند. از نقطه نظر کیفی در رتبه آخر قرار دارد چرا که از خاویار ریزتر و ارزانتری بهره می‌برد. از نظر تکثیر مصنوعی با مشکلاتی مواجه‌است و تعداد آن نیز در شرایط طبیعی رو به کاهش می‌رود. در ترجمه نام وی بینی دراز است. در فاصله ۸ تا۱۲ سالگی بالغ می‌شود. قامتی معادل ۱ تا ۱٫۵ متر و وزنی سبک‌تر در قیاس با دیگر ماهیان این خانواده در دریای خزر دارد.

این وسیله در گذشته برای آموزش راه رفتن در کودکان نو پا استفاده می شد . بچه نو پا که تازه شروع به راه رفتن میکرد از این وسیله که به زبان محلی پاموجه گفته می شد تکیه می کرد ،و با کمک  دو دستش قسمت بالای آنرا می گرفت و به سمت جلو هول میداد و خودش باهاش حرکت می کرد،مادر هم از پشت سرش می رفت و هواش  رو داشت تا طفل نیفته .تا زمانی که طفل نو پا کاملا راه رفتن را یاد می گرفت از این وسیله استفاده میشد .

اگر به گیلان مسافرت کرده باشید، حتما در برخی مغازه ها انواع ماهی های شور و دودی به چشمتان خورده است. مردم گیلان علاقه ی زیادی به خوردن ماهی شور دارند و آن را در کنار غذاهای محلی همچون باقلاقاتوق و آش ترش مصرف می کنند. شور کردن ماهی کولی در منزل بسیار ساده است و بسیاری از مردم گیلان به دلیل اینکه این روش تمیزتر و بهداشتی تر است، آن را در منزل انجام می دهند. شما هم می توانید این کار را در منزل انجام دهید و از خوردن ماهی شور خانگی به همراه غذا لذت ببرید البته زیاد نباید در خوردن ماهی شور زیاده روی کنید زیرا غذاهای شور و دودی عامل اصلی سرطان معده هستند که متاسفانه در گیلان نیز رواج فراوانی دارد.

چوموش که درفارسی به آن چموش نیز گفته می شود، نوعی پای افزار ازجنس چرم ساده است. چموش کفشی کاملا بومی بوده که بیشترساکنان مناطق کوهستانی گیلان ازآن استفاده می کردند، اما اینک کاربرد خود را به کلی از دست داده است و تنها جنبه تزئینی دارد.

رسم الخط گیلکی

چند وقتی از پیشنهاد من میگذرد مبنی بر اینکه چرا باید برای رسم الخط گیلکی از خطوط انگلیسی و یا روسی و از این قبیل برای زبان گیلکی استفاده کنیم. چرا برای هویت دهی به زبان خودمون دست به دامن خطوط غیر بومی بزنیم. چرا از خطوطی که زمانی در این دیار و کشور بوده استفاده نکنیم.

ما گیلک ها و تالش ها هزاران سال است که در کنار دیگر اقوام ایرانی زیست کرده ایم و در تمدن گذشته ی یاران نیز سهم داریم. درست است که در بسیاری از دوران تاریخ حکومت های بومی بر ایران حکمفرما بوده اند ولی همین حکومت های بومی جنگ و مخالفتی با حکام مرکزی کشور _ به جز در برخی دوران مثلا جنگ گشنسب شاه گیلان با اردشیربابکان ساسانی که گشسب شاه از متحدین دولت متاخر ساسانی یعنی اشکانی بوده_ و در گذشته های این سرزمین سهم داشته ایم:

1- مددرسانی گیلانی ها به کورش در فتح هگمتانهو در جنگ های بعدی

2- گیل : از سرداران خشایارشاه که کشتی های وی را از طوفان (احتملا در دریای اژه) نجات داد.

3- موتا و ...

ما در همین گذشته ی مشترکمان خطوطی هم داشته ایم که یکی از خطوط ،خط اوستایی، که به زعم بسیاری از محققین و باستان شناسان از کامل ترین و زیبا ترین خطوط جهان است. چرا چیزی را که در میان خودمان هست از دیگری طلب کنیم؟ چرا تا زمانی که آب در کوزه داریم گرد جهان بگردیم؟ چرا از داشته های خودمان سود نبریم ؟ چرا به داشته های خودمان ارج ننهیم؟

*از زمانی که من استفاده از خط اوستایی را در اینجا مطرح کردم مخالفت هایی و البته موافقت هایی صورت گرفت. برخی از این مخالفت ها بر این بود که چرا باستان گرایی؟ حال من میگویم چرا غرب گرایی؟ این باستان گرایی نیست بلکه خودیابی است. چرا که اگر خط فارسی برای تلفظ و آوانگاری و به طور کلی نگارش زبان گیلکی کفاف اصوات و آوا های زبانی را نمیدهد و ما نیز تمایلی به تکامل دهی آن برای نگارش زبا گیلکی نداشته باشیم چرا از خطوط بیگانه کمک بگیریم و آن خطوط را برای خودمان کامل کرده و بسازیم؟ اگر بنا بر این است که فارسی را کنار بنهیم و از تکامل آن نیز منصرف شویم پس چرا به خودمان نگاه کوچکی نیندازیم؟

*حال اگر کسانی با نام این خط مشکل دارند میتوانیم قرار دهیم گیل دبیره.

*مخالفت دیگر مبنی بر دشواری این رسم الخط است. در همین جا به شما میگویم که من این خط را در هیچ جا آموزش ندیده ام ، رشته دانشگاهی من نیز مرتبط با باستانشانسی و تاریخ نیست، بلکه این خط را خودم در دوران دبیرستان یاد گرفتم بدون کمک کسی و بدون معلم. از روی دیگر این خط به این دلیل برای شما دشوار می نماید چون از حروف از حروف آن هیچ در نمیابید و چشم شما به این خط عادت ندارد ولی چون خط فارسی را از اوان کودکی در مدارس یاد گرفته اید به گمان غلط فکر میکنید که آسان است. نه در واقع این طور نیست بلکه خط فارسی از خط انگلیسی و اوستایی سخت تر است چراکه در آن بسیاری از آوانگاری ها انجام نمی شود و این را ما نمیتوانیم نتیجه بگیریم بلکه کسی ( الزاما خارجی) میتواند نتیجه بگیرد که میخواد خط فارسی را یاد بگیرد. ما واژه های زیر را تنها در جمله میتوانیم

تشخیص دهیم که چیست:

- خرد : خُرد ، خِرَد ، خَرَد (می خرد)

- دین : دین ، دِین

و یا یک غیر ایرانی که میخواهد فارسی یاد بگیرد خورشید یا خواهر و ... را چگونه میخواند؟

پس از دید و نگاه خودمان که خط فارسی را از دوران کودکی آموخته ایم و خط انگلیسی را که از دوران راهنمایی فرا گرفته تصمیم نگیریم و نادانسته این خط را سخت و دشوار نخوانیم چرا که این خطعلاوه بر زیبایی و دست کم زیبا تر بودن از خطوط بیگانه بسیاری آسان است و هیچ قواعد نگارشی خاصی ندارد و حروف این خط بدون تغییر و چسبیدن در کنار هم قرار  میگیرند.

* و اما سخنی دیگر مبنی بر اینکه آیا میتوان این خط را در اقشار جامعه نشر داد؟

نه نمیشود ! بلکه همان رسم الخط های پیشنهادی دیگر را هم نمیشود در میان اقشار گیلکی جامعه نشر داد! چرا که کسی گیلکی نمینویسد که به رسم الخط نیاز داشته باشد! کسی گیلکی را زبان نمی داند که برایش رسم الخط قائل شود! امروزه کمتر کسی حتی به زبان گیلکی شعر میسراید که بخواهد اشعارش را به رسم الخط خاصی بنگارد! ما زبانشناسی قوی ندارم رسم الخط میخواهیم چه کنیم؟ ما ادبیات قوی ندارم رسم الخط میخواهیم چه کنیم ؟ ما یه فرهنگ لغت جامعه برای زبانمان ندارم رسم الخط میخواهیم چه کنیم ؟ ما آموزش همگانی نداریم رسم الخط چه به کارمان می آید؟ بسیاری از جوان ما و نسل جدید ننگشان می آید گیلکی صحبت کنند رسم الخط می خواهد چه کار ؟ بسیاری از جوان ما گیلکی را به درستی بلد نیستند حال رسم الخط برای زبانی یاد بگیرند که از آن هیچ نمی دانند؟

***************************************

تا این مشکلات و هزاران مشکل دیگر را برطرف نموده ایم نمی توانیم رسم الخطی برا زبانمان معین کنیم. هدف من نیز از این پیشنهاد مقابله با نشر چنین فعالیت هایی مبنی بر استفاده از خطوط بیگانه برای نوشتن خط گیلکی بود و هست. نه نشر همگانی آن که خود می دانم که در حال حاضر زمینه و بستر برای انتخاب خط نگارشی برای گیلکی مهیا نیست.

پایان

دهیوپت ونداد شهریاران- 9/11/1393

لاهیجان تاریخ پر فراز و نشیبی داشته و در دوره های مختلف وقایع متفاوتی را تجربه کرده استو لاهیجان از دوره ی اشکانی (دست کم 2200 سال پیش) ناحیه ای شهری در گیلان قلمداد میشده. این شهر چندین بار رو به ویرانی و چندین بار به خاطر آتش سوزی و طاعون و زلزله تقریبا به طور کامل ویران و تقریبا بدون سکنه شده ولی دوباره مردمان به این شهر بازگشته و آن را از نو ساخته اند. در دوره ی مغول و الجایتو نیز از ویرانی مغولان وحشی مصون نماند. در دوره های کیاییان و حمله ی شاه عباس صفوی کشتاری و خرابی زیادی نیز به لاهیجان وارد آمد به گونه ای که از آن دوران از رونق لاهیجان که مرکز گیلان بود کاسته شد. حال میخواهیم بخشی از القاب لاهیجان در چند دهه ی پیش را بررسی کنیم که به ترتیب پیشینگی آن مینویسیم:

1- شهر ابریشم: لاهیجان از دو واژه ی لاه ، لاس + جای و گاه تشکیل شده است. بخش نخست در زبان گیلکی به معنی ابریشم و کژ است. بخش دوم نیز با فارسی مترادف است و به معنای همان جا و مکان است که به معنای شهر و محل ابریشم است. صنعت ابریشم و نوغان داری در گیلان پیشینگی درازی دارد و لاهیجان نیز مهم ترین و بزرگترین قطب ابریشم بوده است. این صنعت و حرفه زمانی است که در گیلان و لاهیجان از رونق سابق خود افتاده است. داستان از زمانی شروع شد که در دوره ی حکومت قبل گروهی از کارشناسان ژاپنی به بهانه ی اصلاح درخت های توت که غذای اصلی لار های (کرم های) ابریشم ، درخت های سمی و بیمار را در توتستان های گیلان جایگزین کردند و ای آلودگی درختی به گونه ای بود که از طریق ریشه  خکا قابل گسترش بود. بدین ترتیب در زمان بسیار کوتاهی بیشتر این توتستان ها آلوده شدند و زمانی ایرانی ها پی بردند که ژاپنی ها چه کار کردند که بسیاری از لارهای ابریشم با خوردن برگ های سمی این درختان مرده بودند و ابریشمی تنیده نشده بود. ژاپنی ها این کار را در برخی دیگر از استان های صاحب نوغان و ابریشم نیز کردند. علت چنین کاری از ژاپنی ها تنها یک چیز است:

تجارت جهانی؛ ژاپنی ها خودشان از بزرگترین تولیدکنندگان ابریشم در دنیا بوده و همکنون نیز هستند و برای خارج کردن ایران از این تجارت این درخت ها آلوده را آوردند. جالب توجه است که این آلودگی هنوز هم از توتستان های ایران و گیلان ریشه کن نشده است!!!

2- شهر سقف های نارنجی(سفالی): تا همین 50 سال پیش وقتی از فراز شاه نشین کو و بام سبز به لاهیجان می نگریستید شهری یک دست با سقف های سفالی و زیبا می دیدید که امروزه با گسترش شهرسازی و تغییر در مصالح چنین نمای زیبایی از لاهیجان گرفته شده است.

3- شهر کلوچه : کلوچه یکی از شیرینی و نان های محلی لاهیجان است که البته به جای نان از کلو استفاده کنیم بهتر است. کلو منحصرا به نان هایی گفته میشده که گرد درست و پخته میشدند و کلوچه به معنای کلوی کوچک است. این واژه در کلوهای سنتی دیگر نیز دیده میشود همچون : کَلان (نوعی نان شیرین و گرد و نسبتا کوچک محلی مخصوص لاهیجان ، سیاهکل و به ویژه دیلمان است)- کوماج یا کُماج (احتملا همان کلان و شاید هم شبیه به آن باشد که از دیگر نان های محلی گیلان است- .

لازم به ذکر است که کوکی (از سوغات و شیرینی های محلی لاهیجان) جز خانواده ی کلو و کلوچه نیست بلکه جز خانواده شیرین جان است.

4- شهر چای : شاید به 200 سال پیش نکشد که شاهزاده ی قاجار کاشف السلطنه چای را از هند به گیلان و ایران آورد و پس از بررسی آب و هوای لاهیجان را مناسب ترین آب و هوا و رطوبت برای چای دید که در زمان کوتاهی نیز نتیجه گرفت و چای لاهیجان در ایران شناخته شد.

5- عروس گیلان: با توجه به شهرسازی و زیبا های طبیعی لاهجان این لقب به این شهر داده شده است که خودتان باید ببینید و نظر بدهید.